Prestazio Handiko Trena (AHT bezala ezagutzen dena) proiektu zaharkitua da, beste garai batzuetakoa. Adreilua eta hormigoia oinarri dituen garapen-eredu bati erantzuten dio, erabat lotuta dagoena pairatzen ari garen krisi ekologiko eta ekonomiko ikaragarriarekin. Hala ere, gobernu ezberdinek dirua gastatzen jarraitzen dute, dirua hondorik gabeko zulo batera botaz.
Gaur egun Erriberan eta Nafarroako Erdialdean garatzen ari den proiektua joan den mendearen amaieran diseinatu zen, eta 2004an onartu zen (Iruñerrikoa ere bai). Ordutik, historia gorabeheratsua izan du. Honen ondorioz, plataformaren 15 kilometro baino ez dira egin (Castejon eta Alesbes artean). Eta orain beste 15 km inguruko lanak egiten ari dira (Alesbes eta Erriberri artean). Erriberri eta Tafalla arteko beste zati txiki batek bere lanak hasi zituen, baina gaur egun erabat geldituta daude, eta makinak eta haiekin lan egiten zuten langileak desagertu egin dira.
Castejon – Arrizabalaga tartea Madrilgo Justizia Auzitegi Nagusiak 2013an eman zuen Ingurumen Eraginaren Adierazpenaren iraungipena saihestea lortu zuen. Gauza bera egin zuen epai berean Iruñerriko tartearekin. Hala ere, Castejon eta Arrizabalaga arteko lanak 2011an hasi zirenez, Auzitegiak ezin izan zuen frogatu azpiegitura hori iraungita zegoenik. Aitzitik, Iruñerriko AHTren kasuan ez da mugimendurik egin 2004an proiektua onartu zenetik (16 urte baino gehiago!), eta, beraz, proiektua guztiz iraungita dago.
Hala ere, gobernuek azpiegitura irrazional hori bultzatzen jarraitu dute, ezer gertatu ez balitz bezala. Horregatik, Sustrai Erakuntza fundaziotik hainbat dei egin behar izan dizkiegu zuhurtasunari, bai gobernuei eta talde politikoei (2011, 2013, 2015, 2016, 2017, 2018, 2020… adibide batzuk jartzearren), bai instantzia judizialei (2013, 2014, 2015). Azken lan horren emaitza izan zen Madrilgo Justizia Auzitegi Nagusiaren 2019ko beste epai bat, non auzitegiak berriro eskatu zion Ingurumen Ministerioari Iruñerriko AHT proiektua iraungitzat jotzeko.
Bada, 2020ko azaroaren hasieran, ia kasualitatez jakin dugu (auzitegiei epaia betearazteko eskatu ondoren) Trantsizio Ekologikorako eta Erronka Demografikorako Ministerioak (Ingurumen Ministerioaren ondorengoa) Iruñerriko AHTaren proiektua erabat iraungitzat jo zuela 2019ko urrian, orain urtebete. Ministerioak duela urtebete hartutako erabaki baten berri eman dio orain epaitegiak Sustrai Fundazioari!
Instantzia judizial eta administratiboen geldotasunari buruzko anekdota txiki honek, hala ere, gai serio bat agerian jarri du. Nafarroako eta Estatuko gobernuak alferrikako obretan dirua gastatzen aritu dira, nahiz eta auzitegiek aspalditik iraungitzat jo. Eta gaur egun, oraindik ere, bultzada irrazional horretan diraute, egunotan harriduraz ikusi ahal izan dugun bezala, Estatuko eta Nafarroako aurrekontuetan, eta Europari egiten dizkioten diru-eskaeretan, covid-19ren krisiaren kontura.
Izan ere, beharrezkoa da hemen jasota geratzea, beste behin ere, Estatuko aurrekontuek Nafarroarako beste 62 milioi euro gastatzea aurreikusten dutela, AHTaren obra irrazionalarekin jarraitzeko, epaitegiek iraungitzat ematen duten hori. Nonbaitetik inora doan obra, Nafarroan komunikazioak hobetzeko beharrezkoa ez dena, okertu ere egingo baititu. AHTk ezin du merkantziarik eraman, ezta Nafarroako eskualde eta herriei zerbitzurik eman ere. Helburu bakarra bidaiariak hiri handien artean lekualdatzea da. Hori ere egun dagoen trenbide konbentzionalarekin egiten da, eta oraindik askoz gehiago hobetu dezakete. Eta haren eraikuntzan egindako gastua baliabide ekonomikoak kentzen ari da egungo azpiegituraren mantentze-lanetatik, orain dela ia urtebete Castejon, Tafalla eta Altsasuko geltokien lehiatilaren itxierak erakusten duenez.
Baina Estatuko aurrekontuetan AHTk duen aurrekontu-saila ez da Nafarroako garraioaren egoerari aurre egiteko mehatxu bakarra. Gobernuak eta gure erkidegoko alderdi batzuek egindako adierazpenen arabera, pandemiak eragindako krisiaren aurkako borrokatik baliabide ekonomikoak kendu nahi dituzte, besteak beste, AHT eta beste alferrikako obra handietara bideratzeko.
Hedabideetan zabaldu dutenez, Nafarroako Gobernuak AHT eta Nafarroako Ubidearen finantziazioa eskatu nahi du Europako Berreraikuntza Funtsaren kontura. Prest daude zientoka miloi euro erabiltzeko gizartea eta ingurumena berreraikitzea xede duten baliabide ekonomikoetatik hartuta. Izan ere, alferrikako bi azpiegitura handi horietarako erabiltzen badira, zentzugabekeria izango da berreraikuntzarako diru batzuk ingurumena eta Nafarroako eta Estatuko ekonomia suntsitzeko erabiltzea.
Beste behin ere, erakunde ofizialek eta talde sozialek salatutako jardueren aurrean gaude. Gogoan izan behar da AIREFek AHT-linea berrietan egindako gastua gaitzetsi zuela. Aldi berean, hor dugu Orain Ardura ekimenaren aldarrikapena. Ekimen horrek Nafarroako eta Euskal Herriko gizartearen zati handi bat biltzen du, eta eskatzen du ez dadila dirurik xahutu AHTko lanetan, osasun-krisia bizi den une honetan. Edo Nafarroako hainbat talde ekologistak egindako adierazpena, Europako berreraikitze funtsak Nafarroako Ubidearen 2. fasea egiteko ez erabiltzeko eskatuz.
Egoera horretan, auzitegiek ere arrazoia eman digute eta AHTa iraungitzat jo dute Nafarroan, aurreko bi ekimenek adierazitako aldarrikapenekin bat egin besterik ezin dugu egin. Horregatik, argi eta garbi aldarrikatzen dugu ez dezatela gure dirua hondorik gabeko zaku batera bota.
Horrela, aurrekontuak balio behar dute zerbitzu publikoak indartzeko, aurrezpenean eta energia berriztagarrien ekoizpen deszentralizatuan oinarritutako energia politika martxan jartzeko, garraio publiko eta sozialen sarea hobetzeko eta hedatzeko, tokiko nekazaritza eta abeltzaintzak eta elikadura-burujabetzak zabaltzeko… Azken batean, trantsizio ekosozial justu eta benetan jasangarria aurrera eramateko, multinazionalik eta espekulaziorik gabe.