Luis Gonzalez Reyes Ecologistas en Acción taldeko kide eta kimika zientzietan doktoreak ekarpen garrantzitsuak egin ditu ingurumen arazoak zabaltzeko. “En la espiral de la energía” liburuaren egileetako bat da. Bertan, gizateriaren historiari errepasoa egiten zaio energiaren ikuspuntutik, eta gizarte justu, demokratiko eta iraunkorra izan daitekeenaren gakoak ematen dira. Hori dela eta, maiatz honetan Iruñean hitzaldi bat ematea nahi izan genuen, baina ezinezkoa izango da. Hala ere, Luisen azken lanen laburpen bat ekarriko dugu webgunera.
Ecologistas en Accion-ek egindako txosten batean ere parte hartu du Luisek: “Escenarios de trabajo en la transición ecosocial 2020-2030“. Txostenak enpleguarekin eta lanarekin zerikusia duen guztia aztertu nahi du, berotegi-efektuko gasen emisioen eta energia-kontsumoaren ikuspegitik, haien etorkizuna zein izan daitekeen jakiten saiatzeko. Txostenak agertokiak modelizatzen ditu, eta, horri esker, enpleguan gertatuko diren eraldaketa motak aztertzen dira, isuriak premiaz eta presaz murrizteko. Horrez gain, Manu Robles-Arangiz fundazioak argitaratutako “Kapitalismo globalaren kolapsoa eta gizarte ekomunitarioetaranzko trantsizioak” txostena idatzi du Luisek, eta bertan energia eta ingurumen arazoei buruzko sarrera luzea egin du, aurreko txosteneko egoerak laburbiltzeko. Bi dokumentuak libreki deskargatzekoak dira, adierazitako bi loturetatik.
Era berean, eta aipatutako bi lan horien ildoari jarraituz, duela gutxi Luisek iritzi-artikulu batzuk idatzi ditu koronabirus pandemiari buruz, ekonomian eragin duen geldialdiari buruz eta enpleguaren etorkizun horretan dituen inplikazio eta paralelismoei buruz. Zentzu horretan, adibidez, “La época de los triajes” artikulua nabarmendu daiteke. Eta gai horiei buruzko hainbat hitzaldi ere eman dira online, Globalizazioko Zorraren Behatokirako egindakoa adibidez, edo beste hau motzagoa dena eta hemen ikus ditzakezu:
Jarraian, aurreko esteketan eta hurrengo paragrafoetan tartekatuko diren adierazitako guztia laburbiltzen saiatzen den testu bat duzu. Sustrai Erakuntzaren hausnarketa da, Luisek eta aurreko lanen gainerako egileek ikertutakoarekin bat egiten duena.
Badirudi koronabirusaren pandemiaren atzean munduko hainbat eremutan biodibertsitatearen galera dagoela. Ekosistema osoak desagertu egiten dira sistema kapitalistak behar dituen labore eta enpresei leku egiteko. Landare- eta animalia-dibertsitaterik ez dagoenez, fauna basatiari eragiten dioten gaixotasunek errazago egiten diete jauzi beste animalia batzuei, eta hortik planetako espezie nagusira, giza-espeziea. Horretan laguntzen du, halaber, abeltzaintzako ustiategien tamaina handitzeak, ustiategi horietako abeltzaintza-dentsitate handiak eta haien osasunaren erabilera industrialak, antibiotikoz eta beste produktu kimiko batzuez josita.
Gainera, gaixotasunak gizakiengana igarotzeko erraztasun hori areagotu egin da gure zibilizazioaren beste ezaugarri batekin: hipermugikortasuna. Globalizazioari esker, gaixotasunak planeta osoa hartu du aste gutxi batzuetan, hegazkinetan eta itsasontzietan pertsonen eta merkantzien garraioa distantzia luzeetara mugitzen duten erregai fosilen potentziari esker. Hain interkonektatua eta interdependentea den gizarte bat sortu dugu, non edozein arazo txiki, bere edozein puntutan, besteei transmititzen zaien eta azkar anplifikatzen den.
Gizateria gaur egun bizitzen ari den krisi-segida kateatuaren sintomak dira horiek guztiak. Naturaren eta pertsonen ustiapen-maila handitzen joan den sistema baten isla dira. Sistema kapitalista bat, baliabide naturalak balaztarik gabe ateratzean oinarritua, etengabeko hazkundea behar duena (ezinezkoa planeta mugatu batean) eta atera daitezkeen baliabideen zein sortutako hondakinen hustubideen mugetara iristen ari dena.
Horrela, alde batetik erregai fosilen agortzeari aurre egin behar diogu, gaur egun kontsumitzen dugun energiaren %80 inguru osatzen baitute. Une honetan, nekez handitu ahal izango da erauzketa, sistema kapitalista horren “hazkundeari” eusteko beharrezkoa baita.
Gainera, energia berriztagarrien garapena ez da espero bezalakoa izaten ari, neurri handi batean energia horiek jasaten dituzten mugak direla eta. Naturako fluxu energetikoen zati bat hartzen duten instalazioak dira, eta energia hori ia hartzen den unean kontsumitu behar da; zaila da biltegiratzea. Batez ere elektrizitate moduan ekoizten den energia da, gaur egun kontsumitzen dugun energiaren %20 inguru osatzen duena. Eta elektrizitatea biltegiratzea ez da oso errentagarria eta zaila da: sistema nagusia bateriak izango lirateke, baina badira beste sistema batzuk aire konprimitua, hidrogenoa erabiltzen dutenak. Azkenik, aipatu behar da energia berriztagarriak ez direla etengabe ekoizten, estazionalak direla, eta horrek are gehiago areagotzen du biltegiratzeko beharra.
Baliabideak agortzearen arazoa ez da energiarekin amaitzen, beste lehengai eta mineral asko ere agortzen doaz: ongarri kimikoetarako behar den fosforoa, elektrizitatea transmititzeko behar den kobrea, lur arraroak izenpean multzokatutako metal guztiak, informatikan eta energia berriztagarri berrietan asko erabiltzen direnak.
Eta horri gehitu behar zaio aurreko guztiaren kontsumoan sortzen ditugun hondakin-produktuak biltegiratzen ditugun biltegiek jasaten duten agorpena. Adibide nagusia Klima Aldaketa da, erregai fosilen errekuntzaren hondakin-elementu gisa atmosferara isurtzen ditugun CO2 eta berotegi-efektuko beste gas batzuen gehikuntzak eragindakoa, bai eta gure kontsumismoak sortutako beste prozesu batzuetan ere. Baina badira gehiago, hiri- edo industria-hondakinen mota guztietako zabortegiak dira, hondakin horiek erretzen dituzten erraustegiak, konposatu kantzerigenoak eta airearen beste kutsatzaile batzuk sortzen dituztenak, edo hondakin solidoak, hala nola errautsak eta zepak, hondakin arriskutsuen zabortegiak behar dituztenak.
Aurre egin behar diegun arazo horiek guztiek jatorri komuna dute, naturari eta pertsonei buruz egiten dugun harraparitza. Eta irtenbide bakarra sistemaz aldatzea da. Irtenbide teknologikoak ez dira gai horri guztiari aurre egiteko, fisikak ezartzen dituen mugak direla eta. Termodinamikaren legeek adierazten dute ezin dela “ez dagoen lekutik atera”: energia eraldatu baino ezin da egin, eta beti erabilgarritasun txikiagorako egiten du, beti daude galerak; eta lehengaiak ezin dira berriro baldintza beretan erabili, birziklatzeko energia-kontsumo handia ez bada.
Horrela, gizarte-aldaketetan oinarritutako irtenbideak bakarrik izango dira benetan eraginkorrak. Lehengaien eta energiaren guztizko kontsumoa murrizteko eta aprobetxamendu-zikloak ixten saiatzeko soluzioak. Eta kontsumoaren murrizketa eta gizarte-sistemaren sinplifikazioa “bai edo bai” gertatuko da. Ezinbestekoa da, aipatu ditugun baliabideak gero eta agortuagoak daudelako.
Egoera horretan esan liteke etorkizuneko bi agertoki daudela, modu sinplifikatuan adieraz ditzakegunak: kontsumoaren murrizketak guztiei berdin eragitea, edo biztanleriaren zati bati bakarrik eragitea. Azken hori desjabetze sozialean atzera egitea izango litzateke, eta prozesu horrek, beste behin ere, herrialde aberastuetako klase pribilegiatuei baino ez lieke mesede egingo, eta diktadura motako erregimenak ekarriko lituzke, baina ustez planeten mugetan babestuak. Ekofaxismoa.
Hala ere, kontsumoa murrizteko prozesua gizarte osoarentzat bidezkoa izatea lor daitekeela uste dugu. Gizadiarentzat eta planetarentzat bizimodu egokia lortu ahal izatea, bai gure herrialde aberastuetan, bai pobretuetan. Beste aukera horri Desazkundea deitzen diogu. Eta uste dugu ahalegin guztiak egin behar ditugula hori izan dadin gizateriaren bidea.
Gure mundua egoera baterantz doa, non energia gutxiago izateak merkataritza globala eta turismoa gutxituko dituen, eta horrek ekoizpen-jarduerak birkokatzera behartuko du. Ekoizpena pixkanaka sinplifikatuz joango da, energia gutxiago eta baliabide teknologiko gutxiago erabiliz. Halaber, lanaren zati handi bat tokiko baliabideetan oinarritu beharko da, eta lehen sektorera zuzendu (nekazaritza, abeltzaintza, basogintza, arrantza…), biztanleriaren funtsezko beharrak betetzeko. Eta energia berriztagarrien azpiegituraren oinarrizko mantentze-lanak, eraikinen birgaitzea, hondakinen kudeaketa, tokiko industria txikia eta zaharberritze ekologikoa ere ezinbestekoak izango dira.
Prozesu horiek guztiek ekoizpen-ehuna errotik aldatzera eta egitura berri batera behartuko dute. Egitura hori positiboa izango da langileriarentzat, baldin eta Desazkundea planifikatua, banatua eta bidezkoa izatea lortzen badugu. Etekin pribatuaren maximoa lortzeko legea ahalik eta gehien murriztea. Lana herritar guztien artean banatzea, generoa eta klase sozialak alde batera utzita, bai ekoizpen-lanak, bai ugalketa-lanak, bai kontsumo-ondasunen ekoizpena, bai haurren eta hirugarren adinaren zaintza.
Hori dela eta, beharrezkoa da gainera datorkigun mundu berri honen aukerak bistaratzen hastea, haren zailtasunak eta aukerak zabaldu ditzagun. Zein ederra izan daitekeen gizarte sinpleagoa, lokalagoa eta harreman sozial handiagoa duena. Eta baita egungo gizarte hiperkontsumista gizarte apal batera beharrezko bihurtzeak dakarren erronka ere.