Ez dira berriak azken hamarkadetan Espainiako trenbideetan izandako matxurak, atzerapenak eta tren-faltak. Beti egon ahalko dira atzerapen, matxura eta/edo istripuak, bai ustekabekoak zein tren-zerbitzuarekin zerikusirik ez dutenak. Azken urteotan, tren-zerbitzuak okertzen, kaltetzen edo ezabatzen ari diren egoera gehienak, bereziki pertsonen garraioari dagokiona, metatzen ari dira etengabe Espainiar estatuan.
Duela egun batzuk, SEMAF makinisten sindikatuak Renferi eta Adifi eskatu zien abiadura handiko trenak 250 km/h-tik gorako abiadura gaindi ez zezaten, bidaiarien garraiorako segurtasun-arrazoiengatik (Espainiako estatuan, trenez garraiatzen diren merkantzia gutxi horiek ez dira abiadura handian bidaiatzen). Izan ere, pribatizazioa dela eta, Renfe ez diren beste operadore batzuei abiadura handiko bidaiak ematen ari zaizkion garaian, abiadura handiko trazadurak diseinatuta zeuden baino askoz ere gehiago erabiltzen ari dira esponentzialki, eta, ondorioz, azpiegituren higadura handitu egiten da, eta une honetan ezin da segurtasuna bermatu, ez erabiltzaileentzat, ez abiadura handiko trazadura hauetako langileentzat.
Nafarroan, foru erkidegoko gobernuetan egon diren edo egun dauden AHTaren defendatzaileek duela hamarkada batzuetatik hona gure lurraldean pertsonak eta salgaiak garraiatzeko trenbide zerbitzu publikoa babesteko izan duten eraginkortasun eza eta borondate politiko eza kontuan hartuta, trenbide-zerbitzu askoz txikiagoak eta kalitate okerragokoak ditugu, aurreko mendeko 70eko hamarkadan genuenaren aldean.
Puiuko trenaren azken matxura, katenariaren arazo batengatik sortutakoa, empresa operadorearen eta gobernuen utzikeriaren erakusgarri berri bat da, beste behin, mende honetako trenbide-sisteman eskuraezinak diren estandarren araberako kalitatezko zerbitzua emateko gaitasun eza agerian utziz.
Nafarroan, abiadura handiko linearen trazaduran gastatutako ehunka milioi euroak honako hauetara bideratu izan balira: egungo trazadura aprobetxatuz, trenbidea bikoiztea trenak gurutzatzea ahalbidetzen duena geldialdirik egin gabe, geltokiak eta geralekuak berriro irekitzea, mantentze-lanetako eta tren-zerbitzuetako langileen plantillak mantentzea eta hobetzea, aldiriko eta distantzia erdiko trenak behar adina eserlekurekin ezartzea, geltoki eta geraleku guztietan geldialdiak eginez, eta matxuren kasuan, kaltetutako bidaiariak denbora laburrean jasotzeko eta lekualdatzeko premiazko zerbitzua izatea, autobusekin, beste tren batzuekin edo taxiekin, adibidez, ez ginateke une honetan egongo lehen mailako zerbitzu publiko batean, trenbidean, arazoak nola degradatzen eta areagotzen diren ikusten eta jasaten. Garraio-sistema honek hamarkadak daramatza elektrifikaturik, eta ahalmen eta kalitate nahikoak ditu, trenaren aldeko apustua egiten bada, pertsonak eta salgaiak garraiatzeko zerbitzu publiko eta sozial gisa.
AHTaren defendatzaileek badakite ez dutela argudiorik, ezta daturik ere, trenbide zerbitzuen kalitatea herritar gehienentzat benetan hobetu dela frogatzeko. Aitzitik, kontrakoa. Nafarroan okerrera goaz, eta beste probintzia batzuetan ere bai. Abiadura handiko inbertsioek trenbideetako langileak, materialak eta azpiegiturak hobetzeko, mantentzeko eta handitzeko partidak murriztu eta ezabatu dituzte, batez ere landa-ingurunean eta herri eta hiri txiki eta ertainetan, eta, ondorioz, zerbitzuak murriztu eta kendu dira, bereziki abiadura handiko trazadurek eragindako lurraldeetan.
Gertaera eta egoera hauek aspalditik salatu dituzte CGTko tren-sindikatuak eta trenbide publikoaren eta sozialaren defentsarako Espainiar estatuko beste sindikatu eta plataforma batzuek. Inork ez dezala esan ez zuenik honen berririk eta orain enteratu denik.
Hainbat hamarkada daramatzagu Nafarroan trenbidearen arloan galduta, gutxiengo baten eta haren ordezkari instituzionalen obsesio eta interes ekonomikoagatik; izan ere, bete gabeko daten eta obren agenda bat ezartzen ari dira, eta agenda horretan, pertsonak eta salgaiak garraiatzeko ereduari ez ezik, landa eremu eta naturari ere kalte egiten die, baita Tutera eta Iruñea bezalako hiri-ereduari ere, interes espekulatibo argiak direla medio.
Tren-zerbitzu publiko bat behar dugu, pertsonentzat eta salgaientzat benetako segurtasun eta mugikortasun iraunkorra bermatuko duena, gizartearen gehiengoarentzat balioko duena, errepideko garraioa eta ibilgailu pribatuen erabilera ahalik eta gehien murriztuz. Horretarako, gobernuen borondatea eta, jakina, inbertsioak behar dira. Azken hauek egon, badaude, baina ez dira tren-zerbitzua hobetzera bideratu urte askoan. Hori bai, Espainiako abiadura handia kilometro kopuruari dagokionez, lehena da mendebaldeko gizartean, eta bigarrena mundu mailan Txinaren ondoren… Ikus daitekeenez, mundu mailan podiumean egoteak ez digu bermatzen tren-zerbitzu onenak izatea. Beste burbuila bat Espainiako erresuman eta hamaika zenba ditzakegu honezkero…
Pablo Lorente Zapatería eta Jule Goñi Montero sinatutako iritzi artikulua, Sustrai Erakuntza fundazioaren kideak.
