2021az geroztik, Nafarroan, eoliko- eta eguzki-poligonoen makroproiektu ugari jasaten ari gara. Sortzen duten ingurumen-inpaktuek, plangintzarik ezak eta haren ezarpen kaotiko eta irrazionalak alegazioak egiteko lan handia egitera behartzen gaituzte. Horrela, jadanik, maiatzaren amaieran, 36 proiekturi aurkeztu dizkiogu alegazioak.
Hainbat arrazoi garrantzitsu daude energia berriztagarriak garatzeko modu hori zalantzan jarri eta arbuiatzeko. Alde batetik, biodibertsitatearen galeran eragiten duten ingurumen-inpaktu handia, parke eolikoetan hiltzen diren hegazti kopuru handiak adierazten duen moduan. Bestetik, landa- eta natura-eremuetan ezarri nahi dituzten industria-instalazio horiek berekin dakarte nekazaritza-lurzoru emankorrak desagertzea, edo ekosistemak desegituratzea bideak eta beste azpiegitura zabaltzean.
Arrazoi horiekin batera, ezinbestekoa iruditzen zaigu industrialde berri horiek proiektatzen ari diren aurreikuspen- eta plangintza-faltari erreparatzea. Esan dutenez, makroinstalazio horiek beharrezkoak dira klima-aldaketaren aurkako borrokan, eta abian jarritako trantsizio energetikoan protagonista izan behar dute. Baina, aldi berean, ikusten ari gara nola trantsizio hori egin nahi duten eman beharreko funtsezko urratsak aurreikusi gabe. Adibidez, ez dago plan argirik industrian erregai fosilen kontsumoa ezabatzeko edo murrizteko; garraiorako dauden planek ere gabezia ugari dituzte; auto elektrikoaren aldeko apustua ia esklusiboa da; eta beste aukera batzuk, hala nola trenbide-zerbitzuak hobetzea eta erabiltzea, erabat ahaztuta daude.
Baina ez dago planifikazio falta bakarrik trantsizioa egiteko orduan, erregai fosiletatik energia berriztagarriekin elektrifikazio ia oso batera. Era berean, eta batez ere, energia berriztagarri horiek sortzeko planten instalazioan erabateko planifikazio falta gertatzen ari da. Sektore horretan, enpresa pribatuek erabakitzen dute instalazio horiek non eta zein tamainatakoak diren, eta Nafarroako Gobernuaren zeregina enpresek “planifikatutakoa” errebisatzera mugatzen da. Kasu gutxi batzuetan bakarrik iritsiko da Gobernua enpresek ingurumen-arrazoiengatik dituzten asmoetako batzuk murriztera.
Adibidez, egungo Nafarroako Energia Planak adierazten duenari erreparatuko diogu. Eolikoen kasuan, planak ezartzen zuen 2018 eta 2030 bitartean bikoiztu egingo zela parke eolikoen kopurua. Horretarako, Nafarroako eremu eoliko potentzial berriak ezarri zituen. Bada, gaur egun, planaren indarraldia amaitzeko 9 urte falta direnean, energia eolikoa ekoizteko ahalmenaren bikoizketa lortuta edo lortzear egongo litzateke, eta parke eolikoak aurreikusita zeuden eremu berriak, guztiak ia okupatuta egongo lirateke, aurreikusi gabeko eremuetan ezartzera iritsiko direlarik.
Eguzki-energia fotovoltaikoari dagokionez, planifikazio falta are eskandalagarriagoa da. Plan Energetikoak ia ez zuen kontuan hartzen, hiri eta industrialdeetako teilatuetan energia mota hori instalatzeko dagoen ahalmen garrantzitsua adierazteaz gain. Eta, hala ere, enpresak proiektu handiak aurkezten ari dira, natura- eta nekazaritza-azalera handia hartzen dutenak eta ingurumen-inpaktu larriak dituztenak. Bien bitartean, teilatuetan eta urbanizatutako beste eremu batzuetan instalatzeko lehentasunezko bultzada eta laguntza falta nabarmena da.
Horrela, enpresa pribatuek dagoeneko “planifikatuta” dituzte eoliko eta eguzki poligono kopuru izugarria. Urte honetan alegazioak aurkeztu dizkiegun proiektuei soilik erreparatzen badiegu, ikusiko dugu 700 Mw inguru parke eolikoak direla eta 1100 Mw baino gehiago eguzkikoak. Zifra horien arabera, 175 aerosorgailu berri instalatuko dira, eta 2.000 hektarea baino gehiago estaliko dituzten eguzki-plakak (ia 3.000 futbol-zelai). Baina denborak aurrera egin ahala, eta egunetik egunera proiektu berriak aurkezten direnez, zifra errealak are handiagoak izango dira. Beraz, ez dago inolako plangintzarik.
Planifikazio falta horren eta horrek dakarren arduragabekeriaren erakusgarri, azken asteetan absurdutik gertu diren bi adibide nabarmen ezagutu ahal izan ditugu:
1. Green Capital Power enpresak Joluga parke eolikoa sustatzen du Eslaba, Ezporogi, Sada, Leatxe, Oibar eta Irunberri udalerrietan. Aski ezaguna denez, Nafarroako Erdialdea, eta zehazki Alaitz eta Izko mendilerroen ingurua, gaur egun parke eolikoz gainezka dago. Hori dela eta, eta inguruko parkeetan haizeak hartzean sortzen diren elkarreraginen ondorioz, poligono berriak instalatzeak interferentziak sortzen ditu jada instalatuta daudenetan. Horregatik, Acciona enpresak, Uzkita, Ibargoiti, Izco, Lerga eta Txutxu parke eolikoen jabeak, alegazio bat aurkeztu dio Joluga parkearen proiektuari, haren instalazioak aipatutako parkeen ekoizpena murriztuko lukeelako. Bere idatziaren arabera, Accionak bere parkeen errendimendua urtean GWH 1 baino gehiago jaistea espero du.
2. Aalsmeer Tejeria enpresak La Tejeria parke eolikoa sustatzen du Fontellasen. Hala ere, Enerfin Sociedad de Energía enpresaren Volandin parke eolikoaren proiektua, duela zenbait hilabete izapidetzen hasi zena eta Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentuaren oniritzia partziala jaso duena, leku berean kokatuko litzateke. Horrela, La Tejeria proiektuko bi haize-sorgailu Volandinek aurreikusitako hiru makinetatik hurbil kokatu nahi dira, partzela berdinetan. Era berean, Nafar Gobernuko Ingurumena departamentuak Volandin proiektuko beste birentzat ukatu dituen kokapenak ia leku berberetan jartzea aurreikusi ditu ere Tejeria proiektuak. Bi proiektuetatik hartutako hurrengo irudietan bi kasuak ikusten dira: lehenengoan baimenduta dauden haize-sorgailuak ikusten dira, eta bigarrenean Ingurumenak ukatutakoak, ingurumen-inpaktu nabarmena dutelako. Parke eolikoetarako lehentasunezko kokalekuak gero eta urriagoak direla ikusten da.
Uste dugu, beraz, beharrezkoa dela plangintza demokratiko bat egitea energia berriztagarrietarako instalazio horiek egiteko. Ikusten ari gara nola gobernua plangintza hori enpresa pribatuen mende uzten ari den, eta enpresa horiek ingurune naturala eta herritarren energia-beharrak kudeatzen dituzte soilik haien interes ekonomikoen arabera. Era berean, ikusi dugu egungo Nafarroako Energia Plana hutsaren hurrena bihurtu dela, bertan egiten ziren aurreikuspenak erabat gaindituta baitaude.
Egiazko plangintza batek aukera eman behar luke energia berriztagarriak zenbat, non eta nola garatu behar diren eztabaidatzeko eta baloratzeko; energia-kontsumoaren murrizketari aurre egiteko balio behar luke, oligopolio elektrikoa eta haren espekulazio-jardunbideak geldiarazi behar dituen prozesu batean; lehentasunez bultzatu beharko lituzke erabakiak deszentralizatzea eta deskontzentratzea, tokiko eta eskualdeko ekoizpenaren demokratizazioa, ekoizpena kontsumo puntutik hurbiltasuna, eta tokiko abeltzaintza-baliabideak eta enplegua ahalik eta gehien babestea, eta, horretarako, ahalik eta gehien zainduz lurraldeko biodibertsitate-guneak.
Hala ere, Nafarroako Gobernuak amore eman du enpresen aurrean, haiei gure lurrak oparituz erokeriak egiteko. Energia enpresa handiei eta inbertsio funtsei soilik ematen die laguntza, herritarrok menpekoago bihurtuz eta energiaren fakturak inposatuz. Azken finean, krisi sozial, ekonomiko eta ekologikoan murgildu gaituen eredua mantendu egiten dute.