Nafarroako Gobernua dokumentu berri bat prestatzen ari da Castejongo zentral termiko zaharkituak, gutxi erabilitakoak eta legez kanpokoak, balioztatu eta martxan mantentzeko. Zentral horietan elektrizitatea ekoizten dute gas naturala erreta. Duela gutxi, jendaurrean jarri du 3 zentralen Ingurumen Baimen Bateratuaren berrikuspena, Teknika Erabilgarri Onenei egokitzen zaizkien egiaztatzeko, Europatik datorren legeriak xedatzen duen bezala.
Hirigintzako pelotazoen eta azpiegitura handien garaian inauguratu ziren instalazioak dira, baina hamarkada bat baino gehiago daramate apenas martxan jarri gabe. Erabilera eskasa horren arrazoi nagusia Espainiako Estatuak elektrizitatearen kontsumoan izan duen beherakada da. Horri gehitu behar zaio gero eta eoliko eta eguzki- poligono gehiago instalatzen direla.
Horrela, gaur egun Nafarroak behar duena baino elektrizitate gehiago ekoizten du, elektrizitate berriztagarriko iturri berriak gehitzen jarraitu baitu, eta ez ditu egun daudenak ezabatu, zentral termiko horien kasuan bezala. Hala, 2019an, Nafarroak ekoitzi zuen elektrizitate guztiaren % 30 esportatu zuen, iturri berriztagarrietatik zein fosiletatik. Eta aurreko urteetan esportatutako kopurua are handiagoa izan zen, ziurrenik gaur egun gertatzen ari den bezala.
Egungo krisi ekonomikoak zentral horiek ia erabilgarritasunik gabe utzi ditu. 2019an ekoizpena handitu ondoren, 2020an eta 2021etik aurrera ordu gutxi batzuk baino ez dira hasi, Elektrizitatearen Merkatu Iberiarreko Operadorearen (OMIE) datuen arabera.
Gauzak horrela, Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentua instalazio horien Ingurumen Baimen Bateratuak berritzeko izapideak egiten ari da gaur egun. Dokumentu horiek instalazio horien funtzionamendu-baldintzak arautzen dituzte. Kanporatu ditzaketen kutsatzaileen kantitateak zehazten dituzte, bai eta ingurumenean eta pertsonen osasunean izan ditzaketen inpaktuekin zerikusia duten beste baldintzatzaile batzuk ere. Oraingo berritzearen helburua da egiaztatzea ea betetzen dituzten horretarako dauden Teknika Onenen Baldintzak, legeriak adierazten duenaren arabera.
Eta bi enpresek, Iberdrolak eta EDPk (nahiz eta azken horrek duela gutxi bere bi zentralak Totali saldu) ematen duten erantzuna da, jakina, zorrotz betetzen dituztela baldintza guztiak. Eta ez hori bakarrik, oso ondo betetzen dituztela. Zentralek atmosferara botatzen duten kutsatzaile kopurua neurtzen dute, eta euren txostenetan sufre-dioxidoa eta partikulak ere neurtzen dituztela argudiatzen dute, nahiz eta, enpresen arabera, lege-baldintzek ez dute horrelakorik ezartzen. Horrela, “parametro horien neurketatik salbuesteko” eskatu diote Gobernuari.
Legeriak zentral horientzat ezartzen duen beste baldintzatzaileetako bat da inguruan bizi diren biztanleengan osasun-arazoak eragiten dituzten zaratak ezabatzea. Zentralak Castejongo hirigunean daude, etxebizitzetatik 500 metrora. Enpresa jabeek berek aitortzen dute “lehendik dagoen instalazio bat denez, ezin dela eraikinen kokapena aldatu, eta [dagokion instalazioak] ez duela teknika hori betetzen“, instalazioak jarriz sortzen diren zaratak pantailaratzeko moduan ezabatzeko beharrari dagokionez. Enpresek inplizituki onartzen dute kutsadura akustikoa sortzen jarraituko dutela, eta ezin dutela ezer egin hori saihesteko.
Horrela, enpresek onartzen dute instantzia judizialek arrazoi dutela, eta Castejongo zentral termikoak legez kanpokoak direla. Kasu honen jatorria Castejongo hirigunean zentral kutsaitzaile horiek instalatzea delako, etxebizitzetatik 2.000 metro baino gutxiagora. Horrek inpaktu larriak eragiten ditu inguruan bizi diren pertsonen osasunean, beste ingurumen-inpaktu askorekin batera.
Horrela, bost epaik baino gehiagok arrazoia eman diete dagoeneko herri honetako bizilagunei, zentralek ezin dutela egungo kokalekuan jarraitu adieraziz. Horietatik bi Auzitegi Gorenak eman ditu, eta, beraz, ezin dira errekurritu; beraz, betearazi egin behar dira. Eta epai horien exekuzio posible bakarra zentralen desegitea da, Sustrai Erakuntza fundazioak behin eta berriz eskatu duen bezala, eta espediente horiei egin dizkiegun alegazioak errepikatu ditugu.
Hala ere, Nafarroako eta Estatuko gobernuek ez dituzte arrazoi horiek aintzat hartu. Prozesua luzatzen dute, instalazioek legez kanpo funtzionatzen jarrai dezaten. Orain ingurumen-baimenak berritzen saiatzen ari dira, eta nork daki enpresei amen esan eta atmosferara kutsatzaileen neurgailu batzuk desinstalatzen utziko dieten!
Bada garaia gas naturaleko zentral zaharkitu horiek desegiteko, erregai fosilak erretzen baitituzte behar ez dugun elektrizitatea sortzeko, atmosferara CO2 isuriz. Aldaketa klimatikoa agerikoa da, eta iraganeko eskemak mantentzen saiatzen gara. Elektrizitatea ekoizteko instalazio handi eta inpaktu handikoekin jarraitzen dugu, jatorri fosilekoak izan (Castejongo zentral hauek bezala) edo berriztagarriak izan (gure zelai eta baso guztietan ezartzen ari diren poligono eoliko eta orube handiak bezala).
Benetako trantsizio energetikoa beharrezkoa da. Eredu energetiko eta ekonomikoak errotik aldatuko dituena, eta banatutako sorkuntza elektrikora eta energia-kontsumoa murriztera eraman behar gaituena. Eta Sustrai Erakuntza fundazioak horretan lagundu nahi du.