- Nafarroako azaleraren % 10 gutxienez Nitrato Kutsaduragatik Zaurgarriak diren Eremuetan dago.
- 2002. urteaz geroztik nitratoen maila murrizteko proposatu diren neurriak ez dira nahikoak izan.
- Nafarroako udalek lurraren eta osasunaren defentsa zaintzeko ardura dute.
Abeltzantza industrialak Nafarroako lurren nitrato-kutsaduran duen eragina frogatuta dago. Gauza bera gertatzen ari da Espainiako Estatuko beste lurralde batzuetan ere. Neurri handi batean, abeltzaintza-ustiategi industrialen hazkunde neurrigabearen ondorioz gertatu da hau. Nafarroan 40 proiektu berri edo handitze-proiektu baino gehiago zenbatu ditugu azken urteotan. Ustiategi hauek sortzen dituzten mindak dira gure lurretan nitratoek eragindako kutsaduraren iturri nagusietako bat. Baina ez bakarra.
Gainera, gora egiten ari da planta biometanizatzaileen kopurua Nafarroan, eta horietatik gutxienez 9 proiektu berri gehitzen zaizkie jadanik existitzen direnei 3. Planta hauek abeltzaintzako mindak eta beste hondakin organiko batzuk biltzen dituzte, hauek prozesatu eta biogasa sortzeko. Behin prozesu hau amaituta, ia hondakin likido (digestato) kopuru beraz desegin behar dira berriro, eta lur-eremuetara isurtzen da. Hau da, abeltzaintzako mindekin gertatzen den bezalaxe, nitrato gehiago botatzen zaizkio lurrari. Eta hau guztia gutxi balitz, nekazaritza industrialaren hedapen geldiezina eta jasanezina gehitu behar zaio, ongarri kimiko asko erabiltzen dituena, hauen artean osagai nagusiak nitratoak izanik.
Hain da handia Nafarroako nekazaritza eta abeltzaintza industrialaren hedapenarekin lotutako kutsaduraren eragina, non Nafarroako Gobernua Nitrato Kutsaduragatik Zaurgarriak diren Eremu gisa izendatutako lur-azalera zabaltzera behartzen duen. Ezinezkoa da errealitate larri hau ezkutatzea. Ebroko Plan Hidrologikoaren barnean, Plan Hidrologikoaren Proiektuaren Proposamenaren 3. eranskinean, Ebroko Konfederazio Hidrografikoak berak ohartarazten du haien eremuetan, nitratoek eragindako kutsadura gehienak abeltzaintzako isurketek eragiten dituztela.
Beraz, zuzenean ikusten ari gara gure alorrak aire zabaleko zabortegi erraldoi bihurtzen ari direla, eta bertan barreiatzen direla bai Nafarroako abeletxe industrialetako hondakinak (txerri-aziendak, bereziki), bai biometanizazio-planta erraldoietako digestatoak, zeinak, gainera, beste autonomia-erkidego batzuetatik datozen era guztietako materia organikoak jasotzen baitituzte. Abeltzaintza-jardueraren hazkunde orok nitratoak handitzea eragiten du, eta nitratoek nekazaritza-lurzoruan amaituko dute nahitaez, eta, iragazketaren bidez, akuiferoen eta azaleko eta lurpeko uren egungo kutsadura areagotuko dute, osasun publikoa arriskuan jarriz.
Honi dagokionez, Europar Batasunaren 91/676/EEE Zuzentaraua, uren kutsadura prebenitzeko eta zuzentzeko beharrezko neurriak ezartzen dituena, nahitaez bete beharrekoa da. Trantsizio Ekologikorako eta Erronka Demografikorako Ministerioko Uraren Zuzendaritza Nagusiak 2016-2019 laurtekoan egindako “Nekazaritzan erabilitako nitratoek ura kutsatzeari buruzko 91/676/EEE Zuzentarauaren Jarraipen Txostena“ren arabera, Nafarroari dagokionez, honako datu hauek ematen ditu:
– Nafarroako Foru Komunitatean, Eremu Zaurgarrien egungo azalera (2020) 995 km2-koa da. Nafarroako Foru Komunitateko azalera osoaren % 10a da.
– Euskal Autonomia Erkidegoko Eremu Zaurgarrien azalera % 76 handitu da 2016-2019 artean. Zifra hori % 317ra arte handitzen da, baldin eta zenbatespenak 2012-2015 informazio-aldiko azaleraren arabera egiten badira.
2020ko uztailaren 2an, Europako Batzordeak irizpena eman zuen, Espainia Europako Justizia Auzitegira eraman aurretik, Nafarroa barne hartzen duen Nitratoen Zuzentaraua ez betetzeagatik, gure erkidegoan orain arte onartutako xedapenek ez dituztelako Zuzentarauaren puntu horiek betetzen.
Nitrato Kutsaduragatik Zaurgarriak diren Eremuenbilakaera progresiboak kezkatzen gaitu. 2002. urtetik, Eremu Zaurgarriak izendatzen hasi ziren lehenengo urtetik, proposatutako neurriak ez dira nahikoak izan. Horregatik, neurri osagarri zorrotzagoak hartzeko eskatzen dugu, hala nola Eremu Zaurgarrietan dauden etxaldeen moratoria bat, nitrato-maila eremu ez-zaurgarritzat hartzeko ezarritako balioetara jaitsi arte.
Jakin izan dugu Nafarroako Gobernuko Ingurumen Zuzendaritza Nagusiak deialdi bat egin diela udalei, Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioaren bidez, nitratoekiko zaurgarriak diren eremuen izendapenari buruz. Bilera ostiral honetan, martxoaren 28an, egingo da, Elikagaien Teknologia eta Segurtasunerako Zentro Nazionalean, San Adrianen.
Bileran, antza denez, Nafarroako Gobernuak nitratoengatik zaurgarriak diren eremuen izendapen berriari buruz hitz egingo du. Izendapen berri honek egungo irailaren 15eko 147E/2020 Foru Agindua ordezkatu beharko luke. Arauak berak ezartzen zuen lau urteko indarraldia zuela, eta, beraz, 2024an eguneratu behar zela, baina oraindik ez da hau egin.
Arauak Nafarroako gehiegizko nitratoak kutsatutako lur gaineko edo lurpeko urak zein eremutan dauden zehaztuko ditu. Besteak beste, zonakatze berriak eragina izango du nekazaritza-eremuetan isur daitezkeen biometanizazio-landareen minden eta digestatoen gehieneko kopuruan. Gure lurretan horrelako industria azpiegiturak ugaritzen ari direnez, arauak ustiategi horien garapena baldintzatu beharko luke, Nafarroan neurriz kanpo hazten ari baitira.
Horregatik guztiagatik, beldur gara Nafarroako Gobernuak gai honetan hartzen duen erabakia ez ote den kontinuista izango, ingurumenaren eta osasunaren kaltetan, nitratoek kutsatzeko arriskua duten eremu hauen zabalpena ahalik eta gehien murriztuz. Beharrezkoa da, beraz, Nafarroako biztanleek gai hauen berri izatea, eta Gobernuari presioa egitea indarrean dagoen araudia zorrotz aplika dezan eta eremu zaurgarriak bere zorroztasun osoz ezar ditzan. Ingurumenaren osasuna eta herritarren osasuna jokoan daudelako.